آینده تحولات سوریه به کجا ختم می‌شود؟ / آیا بشار اسد سقوط می‌کند؟ تکلیف کرد‌ها چه می‌شود؟ 

زی‌سان: تحرکات گروه‌های تروریستی که شاخص‌ترین آنها نیرو‌های تحریر الشام است، در فاصله تنها ۵ روز آینده سیاسی کشور سوریه را، اما و اگر‌های مختلف رو‌به‌رو کرده است. تروریست‌ها در جبهه شمالی در حال تدارک برای پیشروی هستند. در گام اول آنها «حلب» دومین شهر بزرگ سوریه را اشغال کردند و حالا میدان جنگ را به شهر حماه چهارمنی شهر بزرگ سوریه در فاصله ۲۰۱۶ کیلومتری تا دمشق رسانده‌اند. 

به گزارش «زی‌سان»، در جدیدترین تحول نیز شواهد امر از کنترل شهر تل رفعت در شمال شرقی حلب توسط تروریست‌ها حکایت دارد. این شهر در کنترل کرد‌های سوریه و نیروی دموکراتیک سوریه (SDF) قرار داشت. مجموع این تحولات این چشم‌انداز را مطرح می‌کند که احتمالا گروه‌های تروریستی تحت حمایت ترکیه دو جبهه جنگ با دولت مرکزی و کرد‌های سوریه را در دستور کار دارند.

کشور سوریه بعد از سال ۲۰۱۱ بحرانی ناخواسته را تجربه می‌کند که دلیل آن را می‌توان در جنگ اخیر اسرائیل با حزب‌الله لبنان و حماس دنباله‌جویی کرد. در حقیقت، تروریست‌های تحت‌الحمایه ترکیه که در استان ادلب تجمع داشتند، اکنون وضعیت را برای کنترل مناطق مرکزی، جنوب و شمال شرق سوریه مساعد می‌بینند. تردیدی وجود ندارد که وضعیت موجود نتیجه توافقات پشت‌پرده بازیگران بزرگ منطقه‌ای و بین‌المللی است که همین امر می‌تواند پیش‌بینی تحولات آتی را هولناک کند. 

با تمام این تفاسیر در مقطع کنونی این پرسش‌های مهم در باب آینده سوریه قابل طرح هستند. آیا گروه تروریستی تحریر الشام موفق به براندازی و ساقط کردن حکومت بشار اسد در دمشق خواهد شد؟ آیا کرد‌های سوریه نیز از نیرو‌های تحت الحمایه ترکیه شکست خواهند خورد؟ آمریکایی‌ها حاضر به حمایت از کرد‌ها در مقابل نیرو‌های تروریستی هستند؟ روسیه و ایران می‌توانند برای حفاظت از دولت بشار اسد چه اقداماتی انجام دهند؟ در پایان پرسش مهم این است که آیا وقایع سال ۲۰۱۱ تکرار می‌شوند یا این‌که این بار داستان متفاوت رقم می‌خورد و گروه‌های تکفیر به سان افغانستان یک کشور استراتژیک دیگر را در منطقه کنترل می‌کنند؟ برای پاسخ به تمام این سوالات می‌توان سه  سناریوی اساسی را مطرح کرد.

سناریوی نخست: کنترل تحریر الشام بر کل سوریه و ایجاد امارات اسلام شام

بدبینانه‌ترین و هولناک‌ترین سناریو در ارتباط با تحولات سوریه این است که گروه‌های تروریستی که شامل ده‌ها گروه هستند، تحت رهبری ابومحمد الجولانی، موفق به پیشروی به سمت دمشق و براندازی حکومت بشار اسد خواهند شد. این سناریو مستلزم عدم مقاومت ارتش سوریه یا وقوع یک کودتای موفق در دمشق است. 

مهم‌ترین پیشران این سناریو حمایت‌های نظامی ترکیه و روحیه تضعیف شده نیرو‌های ارتش سوریه و عدم توانایی ایران و روسیه برای تکرار همیاری‌های سال‌های بعد از ۲۰۱۱ است. مهم‌ترین موانع تحقق این سناریو نیز می‌تواند عدم توان نظامی و لجستیکی بالای گروه‌های تروریستی و نیز اراده مخالف بازیگران مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی با فتح دمشق توسط یک گروه تکفیری باشد. 

این سناریو با وجود بدبینانه بودن از امکان تحقق برخوردار است. در صورتی که نیرو‌های ارتش سوریه حاضر به مقاومت نباشند امکان سقوط دمشق وجود دارد. البیته باید توجه داشت که فعلا میدان جنگ به شهر استراتژیک حماه در ۲۰۱۶ کیلومتر دمشق رسیده است. در این سناریو همچنین این فرض در نظر گرفته می‌شود که پیشروی نیرو‌های تحت حمایت ترکیه همانند مناطق مرکزی و جنوب در مناطق تحت کنترل کرد‌های سوریه نیز اتفاق خواهد افتاد. تحقق چنین سناریویی حداقل در موقعیت کنونی بعید به نظر می‌رسد. این‌که نیرو‌های تروریست بتوانند کل کشور را کنترل کنند بسیار بعید خواهد بود. 

سناریوی دوم: بازگشت موازنه به سوی حکومت مرکزی و شکست تروریست‌ها

دیگر سناریوی قابل طرح احیای قدرت ارتش دولت مرکزی و تکرار پیشروی‌ها همانند سال‌های بعد زا ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ است. در سال ۲۰۱۵ حکومت بشار اسد کنترل کمتر از یک سوم کشور را در اختیار داشت، اما با کمک ایران توانست تروریست‌ها را در جبهه‌ها مختلف جنوب، شرق و مرکز شکست بدهد. در نهایت نیز میدان جنگ به استان ادلب کشیده شد که با پا درمیانی ترکیه نوعی آتش‌بس اتفاق افتاد. 

اساس سناریوی اخیر این است که روسیه و ایران بار دیگر با تقویت مواضع نیرو‌های بشار اسد زمینه را برای پیشروی آنها و شکست تروریست‌ها ایجاد می‌کنند. اما این سناریو با موانع جدی‌ای مواجه است. نخست این‌که نیرو‌های بشار اسد در نتیجه درگیر شدن روسیه در جنگ اوکراین دیگر حمایت هوایی بی‌دریغ روس‌ها را نخواهند داشت. در سطح دوم، دیگر نیروی چریکی و میدان دیده بزرگی همچون حزب‌الله لبنان وجود ندارد که بتواند ضعف‌های ارتش سوریه را جبران کند. در سطح سوم نیز توانایی ایران برای حمایت از سوریه بی دریغ نیست و محدودیت‌های خاص خود را دارد. 

با این تفاسیر احتمال وقع این سناریو در کوتاه مدت بسیار بعید به نظر می‌رسد. در بهترین حالت باید منتظر ماند و دید که تیم سیاست خارجی جدید ترامپ آیا با پایان دادن به جنگ اوکراین، زمینه را برای تقویت حماست روس‌ها از سوریه ایجاد خواهند کرد یا خیر؟ 

سناریوی سوم: تبدیل شدن سوریه به سه کریدور قدرت

سومین سناریو که البته می‌تواند محتمل‌ترین سناریو نیز باشد، تقسیم کشور سوریه به سه کریدور قدرت به صورت کوتاه مدت باشد. این سه کریدور عبارتند: حکومت مرکزی، حکومت اسلامی سوریه و حکومت خودمختار کرد‌های سوریه. توان بازیگران در میدان جنگ و نیز رویکرد و منافع هر یک از قدرت‌های بزرگ منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای این سناریو را بسیار محتمل می‌کند.

به طور حتم نیرو‌های تروریست تحت حمایت ترکیه به آسانی حاضر نخواهند شد از مناطق تصرف شده خارج شوند و حتی در صورت تغییر موازنه قوا نیز به نظر نمی‌رسد همانند ارتش سوریه حاضر به عقب‌نشینی شوند. در باب کرد‌های سوریه این نکته قابل توجه است که آنها با حمایت آمریکا و نیرو‌های ائتلاف به طور حتم مقاومتی بزرگ را در برابر گروه‌های تکفیری خواهند داشت و احتمال سقوط دو کانتون باقیمانده برای آنها (کوبانی و جزیره) بسیار بعید است. البته اراده آمریکا و دولت ترامپ نیز در این بین دخیل است؛ بنابراین این احتمال وجود دارد که پیشروی تروریست‌ها نهایتا در دروازه‌های استان حمص متوقف شود. در جبهه شمال شرق نیز احتمالا جنگ به میدان منبج کشیده خواهد شد. در این وضعیت نوعی موزانه قدرت ایجاد خواهد شد که هر یک در کریدور خود دارای قدرت خواهند بود.